“Make You Feel My Love” is een van de bekendste nummers van Bob Dylan – maar toch zullen weinig mensen weten dat het aan zijn pen ontsproten is. De wereld kent dit nummer van een cover van Adele, die er in 2008 een wereldhit mee scoorde. Die versie wordt nog steeds gedraaid op talloze bruiloften. Daar lijkt het op het eerste gezicht ook uitermate geschikt voor: het is een eenvoudig, kwetsbaar en diep doorvoeld nummer over onvoorwaardelijke liefde.
Maar… klopt die interpretatie eigenlijk wel? Wie Dylans eigen, wat minder sentimentele versie van het nummer luistert, en de tekst van het nummer wat kritischer onder de loep houdt, komt er al vrij snel achter dat er meer aan de hand is. Op de oppervlakte bestaat de tekst uit een opsomming liefdesclichés, maar tussen de regels van dit liefdesliedje door schemert een meer gecompliceerd, duisterder verlangen door: een obsessieve liefde die ieder moment kan omslaan in geweld.
Een lezing van “Make You Feel My Love”: wanneer slaat obsessieve liefde om in geweld?
“Make You Feel My Love” bestaat uit vier coupletten en twee bridges. In de tekst is een verteller aan het woord, die een aaneenschakeling van liefdesbetuigingen uit aan een ander (verder niet benoemd) persoon. Daardoor komt het nummer als geheel wat sentimenteel over: iedere belofte die hij doet is nog groter dan de vorige, terwijl geen belofte kan groot genoeg zijn om de liefde ‘echt’ te omschrijven. Maar wie wat langer stilstaat bij deze romantische uitingen, merkt dat ze misschien toch wat anders zijn verwoord dan je zou verwachten. Daardoor ontstaat ruimte voor twijfel: is de boodschap wel zo eenvoudig en oprecht? Dat zien we meteen in het eerste couplet:
When the rain is blowing in your face
And the whole world is on your case
I could offer you a warm embrace
To make you feel my love
Op het eerste gezicht begint het nummer zeer romantisch: de verteller belooft altijd klaar te staan in het geval van tegenslag. Maar wat na herlezing opvalt is dat de aangesprokene (de ‘you’ uit het couplet) zich, in de imaginaire situatie die de verteller hier schetst, in een uiterst kwetsbare positie bevindt. Dat lijkt in te druisen tegen het stramien van het liefdeslied, waarin de spreker zichzelf juist kwetsbaar opstelt. Daarvan is in dit nummer geen sprake. Het beeld dat we krijgen is dat van een kwaadaardige buitenwereld, die de geliefde recht in de handen van de verteller jaagt. Zo wordt meteen een relatie geschetst waarin de ik-persoon alle sleutels in handen heeft: hij kan besluiten om bescherming te bieden op het moment dat alles mis loopt.
Verstikkende liefde
In het volgende couplet wordt dat idee van controle explicieter gemaakt:
When the evening shadows and the stars appear
And there is no one there to dry your tears
I could hold you for a million years
To make you feel my love
De “evening shadows and the stars” lijken aanvankelijk onderdeel van een romantisch vocabulaire. Het is de locus van elkaar ontmoetende stelletjes, die samen naar de maan en sterren kijken. Maar klopt dat wel hier? In het vorige couplet was de buitenwereld al een gure en ongastvrije plek, waaruit je liever weg zou vluchten. Nu krijgen ook de “evening shadows” een Gotische bijklank: de romantische nacht is beangstigend, en brengt tranen en verdriet.
De verteller herhaalt nu zijn belofte van bescherming. “I could hold you for a million years”, stelt hij zelfverzekerd. De hyperbool zouden we kunnen opvatten als extra geruststellend, maar we kunnen er ook een onderhuidse dreiging in zien. In de fantasie van de verteller is zijn object van verlangen een verslagen en eenzaam persoon, iemand die compleet hulpeloos is. Zijn liefde lijkt gebaseerd te zijn op deze negatieve eigenschappen. Daarmee is de gelegenheid geschapen waarin hij de complete controle krijgt over de relatie: het gebrek aan agency van de ander is een voorwaarde voor zijn liefde, die vorm krijgt als een verstikkende omarming die nooit meer eindigt.
Een liefdesfantasie
In de bridge wordt duidelijk dat de verteller ver op de zaken vooruit loopt. Het roept de vraag op of zijn liefdesbetuigingen wel gewenst zijn:
I know you haven’t made your mind up yet
But I would never do you wrong
I’ve known it from the moment that we met
No doubt in my mind where you belong
Uit de eerste twee regels wordt duidelijk dat zijn gedroomde situatie, met hem als anker in een kwade wereld, een fantasie is. De verteller wijt dat aan de twijfel van de ander. Het is de enige keer dat we in het nummer iets te weten komen over een ander perspectief op de situatie. Opvallend, want juist daarin wordt de zekerheid die het hele nummer lang geschapen wordt, ondermijnd. De enige manier om dat gevaar te bezweren – het gevaar dat de liefde die hij bezingt, en daarmee hijzelf, niet zo betrouwbaar is als hij zelf voordoet – is door het maken van een volgende belofte. “I would never do you wrong”, zweert hij – waarmee hij, ironisch genoeg, juist bevestigt dat er wel degelijk een dreiging van hem uitgaat.
Anders dan zijn geliefde zegt de verteller zelf geen twijfel te kennen. In feite suggereert dat een geprek aan (emotioneel) vermogen van zijn geliefde. Hij verklaart zichzelf niet alleen tot beschermheer, maar ook tot bron en bewaker van kennis binnen de relatie. “No doubt in my mind where you belong”: het klinkt alsof hij zich een bezit toe-eigent. Tegen het eind van de bridge is de indruk alleen maar versterkt dat de verteller zijn liefde wil forceren werkelijkheid te worden – met de nadruk op forceren.
Lege hyperbolen
Naarmate het nummer vordert, krijgen de hyperbolische beloftes van de verteller meer en meer de overhand. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat we van de ander, de persoon die hij aanspreekt en de ontvanger van zijn liefde, nauwelijks meer te weten gaan komen. Daarmee ontstaat langzaam het gevoel dat hij niet zijn geliefde bezingt, maar zijn liefde zelf – de vormen die zijn liefde aanneemt, de opofferingen waar hij toe bereid is, de zekerheden die hij kent. Met andere woorden: hij bezingt zichzelf.
I’d go hungry, I’d go black and blue
I’d go crawling down the avenue
There’s nothing that I wouldn’t do
To make you feel my love
In dit couplet, en in de hierop volgende coupletten, klinken vaag wat verwijzingen door naar het lijdensverhaal van Jezus Christus. Van het nummer “Make You Feel My Love” wordt soms ook wel eens een religieuze interpretatie gemaakt, waarbij het geheel gelezen wordt als een liefdesverklaring van Jezus aan zijn volgelingen op aarde. Wat mij betreft is die lezing niet erg sterk (het zou bovendien hoogst cynisch zijn om Jezus’ liefde op deze manier te beschrijven!). Toch is het wel interessant om op te merken hoe de verteller hier zijn eigen liefdesperikelen thematisch laat resoneren met die Bijbelse lijdensweg (“crawling down the avenue”). Die grootheidswaan typeert de houding van de verteller: zijn liefde is een uitputtingsstrijd waarin hij bereid is tot het uiterste te gaan om zijn geliefde te veroveren.
Een stormachtig innerlijk landschap
The storms are raging on the rollin’ sea
And on the highway of regret
The winds of change are blowing wild and free
You ain’t seen nothing like me yet
Deze tweede bridge heeft een sterk metaforisch taalgebruik, in tegenstelling tot de rest van de tekst, die een metaforische ‘leegte’ kent. Dat is opvallend, want het is gebruikelijk om juist de liefde op metaforische wijze te omschrijven. In dit nummer wordt de liefde wordt niet uitgedrukt in gevoelens, maar beschreven aan de hand van acties die de verteller kan ondernemen om de mate van zijn liefde aan te tonen. Daarmee wordt liefde concreet, voelbaar gemaakt (“to make you feel my love”).
Metaforen komen hier, in de bridge, wel van pas om een innerlijk landschap te schetsen. Het is een wereld die wordt geteisterd door stormen, golven en winden. Hiermee wordt verwezen naar de regen en wind uit de eerste regel: de onvriendelijke buitenwereld waartegen de verteller bescherming kan bieden wordt gelijkgesteld aan een even bedreigende en volatiele ‘binnenwereld’. De hoop en vrijheid van de “winds of change” gaan hand in hand met de dreiging die uitgaat van deze onkenbare plek. De laatste zin is dan ook dubbel gecodeerd: de opmerking “You ain’t seen nothing like me yet” kunnen we lezen als een (opschepperige) belofte, maar klinkt ook als een verkapt dreigement.
De herhaling van beloftes
I could make you happy, make your dreams come true
Nothing that I wouldn’t do
Go to the ends of the earth for you
To make you feel my love
In het laatste couplet van het nummer herhaalt de verteller zijn beloftes. Hij valt daarbij letterlijk in herhaling: “There is nothing that I wouldn’t do” had hij al in een eerder couplet beloofd. Daarmee wordt vooral de leegheid van die hyperbolische belofte onderstreept. De verteller wil alles doen, maar een concrete invulling kan hij daar niet aan geven. Het strookt met het beeld dat we hebben gekregen van zijn liefde, en ook van de geliefde die hij bezingt, dat eigenlijk oningevuld blijft.
Meer dan ooit klinken zijn beloftes daardoor als een vorm van zelfverheerlijking. De liefdesbeloftes zijn bezweringen die bedoeld lijken voor hemzelf: hij zou kunnen zorgen voor liefde en het geluk van een ander die afhankelijk van hem is – door acties te ondernemen, door te denken en te bewegen in de wereld. Die bewegingsvrijheid contrasteert met de plaats die hij in gedachten heeft voor zijn geliefde: vast omklemd in zijn armen, beschermd tegen de boze wereld waar alleen hij doorheen kan of mag navigeren. Een wereld overigens die, met de verwijzing naar de “ends of the earth”, een fantastisch én een claustrofobisch en vagelijk apocalyptisch karakter krijgt.
Conclusie
“Make You Feel My Love” is niet zomaar een eenvoudig en romantisch liefdesliedje: het is een verkenning van het grensgebied tussen liefde en obsessie. De verteller bevindt zich ergens in dat grijze gebied. Hoe langer hij aan het woord is, hoe meer onze perceptie van hem verschuift. Aanvankelijk zijn we bereid te accepteren dat de liefdesverklaringen leeg en hyperbolisch klinken: het is nu eenmaal zo dat de liefde niet ‘getemd’ kan worden in woorden. Maar hoe langer het nummer duurt, hoe meer duidelijk wordt dat het type liefde dat hier bezongen wordt, gebaseerd is op een fantasie van hiërarchie, controle en geweld. Het nummer past daarmee in de context van het album Time Out Of Mind, en staat in een traditie van Dylan-nummers uit zijn latere carrière die de dreiging van geweld die onder de oppervlakte van de liefdesrelatie verstopt zit als thema hebben: nummers als “Spirit on the Water”, “Soon After Midnight” en “Moonlight” zijn daar voorbeelden van.
Wat “Make You Feel My Love” specifiek interessant maakt is niet alleen het thema, maar het feit dat de tekst is opgebouwd uit liefdesclichés. Je zou kunnen zeggen dat Dylan daarmee een neiging tot geweld blootlegt die inherent is aan het romantisch discours zelf. Het stijlfiguur van de hyperbool speelt daarbij een belangrijke rol. Normaal gesproken zouden we hyperbolische uitspraken over de liefde interpreteren als het residu van een machteloze uiting van liefde: grootspraak die datgene probeert te benaderen, dat niet uitgedrukt kan worden. Maar doordat Dylan in “Make You Feel My Love” clichématige hyperbolen aaneenschakelt, worden we gedwongen stil te staan bij dit type uitspraak. Daardoor komen we een dreigende ondertoon op het spoor, die de betekenis van het nummer doet omslaan: van liefdevolle belofte (‘to make you feel my love’) naar betuiging van grootheidswaan, controledwang en een verkapte zucht naar geweld (‘to make you feel my love’).
